Konusu
Araba Sevdası (Recaizade Mahmud Ekrem, 1899) romanı, Servet-i Fünun dönemi Türk edebiyatının realist ve mizahi romanlarından biridir. Eser, Batılılaşma ve birey-toplum çatışmasını, genç bir aydının hayatı üzerinden anlatır.
Romanın başkahramanı Bihruz Bey, İstanbul’da yaşayan genç, zeki ama son derece gösteriş düşkünü ve Batı kültürüne hayran bir karakterdir. Bihruz Bey’in hayatında tek bir amacı vardır: zengin bir kadına sahip olmak ve lüks bir yaşam sürmek. Bu amaç uğruna kendini olduğundan farklı göstermeye, Avrupa’ya özgü alışkanlıkları taklit etmeye çalışır ve toplum içinde dikkat çekmeye uğraşır. Ancak onun bu Batılı taklitçiliği ve abartılı yaşam tarzı, hem komik hem de trajikomik durumlara yol açar.
Bihruz Bey’in asıl ilgisi Periveş Hanım üzerindedir. Periveş Hanım’a olan aşkı, onun gösteriş merakını ve hayallerini besler; fakat aşkı da tıpkı hayat anlayışı gibi yüzeyseldir. Bihruz Bey, kendini sofistike ve kültürlü göstermeye çalışırken birçok hatalı ve gülünç davranış sergiler. Onun bu hayallerle gerçekler arasındaki çatışması, roman boyunca mizahi ve eleştirel bir şekilde işlenir.
Roman aynı zamanda dönemin İstanbul sosyetesinin Batı hayranlığı, bireylerin gösteriş ve para düşkünlüğü, ahlaki zayıflıkları gibi yönlerini de gözler önüne serer. Bihruz Bey’in arkadaş çevresi, ailesi ve Periveş Hanım’ın ailesi aracılığıyla dönemin toplumsal değerleri ve gençlerin hayal kırıklıklarıyla yüzleşmesi anlatılır.
Sonuç olarak, Bihruz Bey’in hayal kırıklıkları ve gerçeklerle yüzleşmesi, romanın trajikomik yönünü ortaya koyar. Araba Sevdası, bireysel hevesler ile toplumun değerleri arasındaki çatışmayı, Batılılaşma sürecinde yaşanan kültürel karmaşayı ve genç bir aydının yaşamındaki abartılı hayallerin trajik sonuçlarını etkili bir dille ele alan klasik bir Türk romanıdır.
Özeti
Bir paşa oğlu olan Bihruz Bey yarım yamalak bir öğrenim görmüş, 23-24 yaşlarında bir gençtir. Babası ölünce, annesiyle kendisine yüklü bir servet kalır. Yazları Çamlıca’da, kışları Süleymaniye’de oturur. Çalışmakta olduğu işyerine ara sıra uğrar. Bütün merakı pek zarif arabasıyla gezinti yerlerinde dolaşıp kendini göstermek, herkesten daha şık giyinmek, Türkçe cümleler arasında Fransızca sözcükler kullanmaktır. Berber, garson, terzi ve kunduracılarla Fransızca konuşur.
Bihruz Bey bir gün eğlenmek, lüks kıyafetleri, lüks asaları ve gayet pahalı olan at arabasıyla caka satmak için bir açık hava eğlence yerine (park diyebiliriz fakat giriş ücretli bahçeli havuzlu bir mekân) gitmişken yine kendisi gibi gayet lüks bir araçtan (lando) inen iki kadın görür ve birden bu kadınların birine aşık olur. Bihruz Bey aslında kadına aşık olmaktan ziyade kendi kafasındaki kadın modeline âşık olmuştur.Onu çok yüksek bir aileden zanneder, türlü türlü hülyalara kapılır. Bihruz Bey, Periveş Hanım’a önce çiçek verir, ertesi hafta da arabasına bir mektup atar. Fakat o günden sonra da kızı bir daha görmez.
Bihruz Bey’in aynı dairede birlikte çalıştığı Keşfi Bey adında bir arkadaşı vardır. Keşfi Bey yalancılığıyla ünlü bir adamdır. Bir gün, kızdan haber alamadığı için üzülen Bihruz Bey’e Periveş’in öldüğünü söyler. Delikanlı kendini büyük bir acıya kaptırır, ne yazık ki sevgilisinin mezarının nerede olduğunu bile bilmemektedir. Bu arada Bihruz Bey’in serveti de tükenmektedir.
Bir ramazan akşamı çarşıda dolaşırken Periveş’e rastlar ama onu ölen kadının kız kardeşi zanneder. Sonunda, karşılaştığı kadının Periveş’in kendisi olduğunu anlar. Ayrıca kadının, zannettiği gibi yüksek bir aileden gelmediğini fark eder. Periveş’le yanındaki Çengi Hanım’ın küçümseyici sözleri ve gülüşmeleri arasında hızla yanlarından uzaklaşır.
Temalar
Roman, dönemin İstanbul’unda görülen kimi cahilce davranış kalıplarını, eğlence ve zevk yaşamını anlatmaktadır. Osmanlı yenileşme hareketleri çerçevesinde Tanzimat’la birlikte Batı’ya açılan Osmanlı Devleti’nde yaşanan batılılaşma sürecinin yanlış özelliklerinin vurgulandığı yapıtta, Bihruz Bey ve onun romantik aşkı konu edilmiştir. Romanda Bihruz Bey karakterinden hareketle batılılaşmayı anlamayan tip eleştirilir. Bihruz Bey, az buçuk Fransızcasıyla berberler, kunduracılar, terziler ve garsonlarla konuşmayı, araba kullanmayı ve şık giyinip kendine bakmayı marifet bilmekte ve komik durumlara düşmektedir. Roman kahramanı Bihruz Bey, birçok yönden Ahmet Mithat Efendi’nin Felatun Bey’le Rakım Efendi adlı romanındaki Felatun Bey karakteriyle benzerlikler gösterir.
Kitap bir aşk hikâyesini anlatmakla beraber, dönemin toplumsal ve sosyal yapısını incelemekte, İstanbul’un entelektüel çevresini oluşturan Jön Türklerin ve üst tabakanın yaşantısını eleştirmektedir.
Ahmet Hamdi Tanpınar, Araba Sevdası için “Muayyen iktisadi şartlar etrafında teşekkül etmiş köksüz bir kalabalığın romanıdır” yorumunu yapmıştır.
Karakterler
Ana Karakterler
Bihruz Bey: Tam da dönemin burjuva gençliğinin olması gerektiği gibi Fransız kültürüne hayran züppe bir gençtir. Ona göre Türkçe kaba ve yetersiz bir dildir. Türkler kaba ve medeniyetten yoksun insanlardır. Türkçe gerekmediği sürece konuşulmamalıdır. Ama o dönem yüksek memur ve tüccar çocuklarının genelinde olduğu gibi Fransızcaya da hakim değildir ve Türkçe Fransızca karışımı bir dil ile konuşur. Öyle ki doğru dürüst Fransızca şiir çevirisi bile yapamaz. Ayrıca Bihruz Bey mirasyedi bir gençtir ve hayatı lüks alafranga kıyafetler ısmarlamak, kır kahvelerinde ve mesire yerlerinde lüks arabasıyla gezmekten ibarettir. Yine Bihruz Bey’in diğer bir karakteristik özelliği ise istediği her şeye sahip olması ve bunun verdiği şımarıklığın pençesinde olmasıdır ki hikâyenin ana kısmı da biraz da bu konu üzerinden gelişir.
Periveş Hanım: Romanda Bihruz Bey’in âşık olduğu kadın. Bihruz Bey’in zannettiğinin aksine, ortalama bir aileden gelen, hem kendini göstermek hem de gezme amaçlı olarak sürekli mesire alanlarına gelen birisidir.
Yan Karakterler
-
Tevfik Bey
-
Şehzade
-
Refik Bey
-
Periveş’in ailesi (özellikle babası ve annesi)
-
Komşular ve arkadaş çevresi
Yazar
Recaizade Mahmut Ekrem